Disclaimer: Малку знам за настанот што се одржа на 21.03.2012 г. на тема OpenData. Не ја знам целата содржина, ни тема. Читав малку на интернет и сигурно имам парцијален увид во вкупноста. Сепак, и тоа малку што го читав ме поттикна на размислување и еве што запишав патувајќи.

OpenData е hype-от на годината. [Не знам кој е најсоодветен македонски збор за hype]. Македонската влада скока на овој воз, и ми се чини дека поарно да скокне, отколку да не скокне. Ако не се приклучи сега во овие иницијативи, годината ќе ја трошиме пишувајќи за тоа како ете државата не се вклучила во водечките трендови или што знам што.

Не ја знам целата приказна зад OpenData во САД/ЕУ, иако веќе некое време ги следам граѓанските активности [ако може така да се рече, наспроти владините] поврзани со ова. Но, пред да продолжиме со OpenData, можеме да се потсетиме на друга тема што се прелеа во Македонија од западниот свет, пред сѐ заради контекст.

Пред воопшто некој да почне да зборува за Creative Commons во САД, светот, а со тоа и во Македонија, имаше неколку настани кои ги предизвикаа луѓето од САД да мислат во врска со авторските права (кон чија реформа е насочена иницијативата околу Creative Commons). Проблемот е мошне специфичен: законот за продолжување на траењето на авторските права, процесот Елдред в. Ешкрофт пред Врховниот суд на САД, книгите на Лоренс Лесиг кои надолго и нашироко ја истражуваат и дебатираат темата и неговите неуморни предавања, за конечно тука некаде пред пресудата за Елдред да биде објавена, да се лансира јавно проектот со своите лиценци.

Ова е специфичниот контекст во кој што Creative Commons се зачнаа. Целта била да се третира определено прашање од американското законодавство и начинот на кое тоа се испреплетува со културата и општеството. Македонија потоа се приклучи, горе-долу со остатокот од светот, со локализирање на лиценците и некои пропратни активности. Но, иако придонесот на Creative Commons е важен и значителен, мислам дека кај нас тој не допира некои клучни политички/правни/општествени прашања.

Моето генерално чувство за Open Data во земјава, во моментов, е исто како ова погоре. Иницијативи, акциски планови и други документи имаат малку значање, кога досегашното поведение на македонските институции не оди во прилог на тоа дека тие се подготвени суштински да се бават со прашањето за отвореноста на државните институции кон граѓаните.

На пример, буџетот на Р. Македонија е документ кој не може да се најде во никаков отворен употреблив формат. Македонската влада едно време правеше шоу со предавање на буџетот во книга со тврд повез во Собранието, но никогаш не направи напор тој да го објави во оригиналниот excel документ во кој е напишан. Excel не е отворен формат, и секако не ги задоволува строгите критериуми на отвореност, но очигледниот недостаток на напор во оваа насока не ми дава верба дека нешто реално корисно можеме да очекуваме.

Поведението на ЈП Службен весник исто така е одличен пример за отвореноста на државата кон граѓаните. Монополското јавно претпријатие е единствениот важечки извор на законски и други прописи, сепак истите никогаш не се на достап на граѓаните во моментот на објавување, макар и во вообичаениот грд и неупотреблив формат во кој се објавуваат една година подоцна.

Останатите примери кои повеќе имаат врска со слободен софтвер и отворени стандарди веќе ми е досадно да ги пишувам, бидејќи за нив е зборувано без број пати (УЈП, МПИН, Централен регистар, а сега и здравствена картичка).

Но, bandwagon како bandwagon, е убава прилика за фотографирање, понекогаш добра храна, и секако политички поени.

Затоа мислам дека нашата, на граѓаните, работа треба да биде да откриеме и притиснеме за кој тоа точно дел од отвореноста на државата, OpenData или не, ќе се прекршат важни копја и таму да биде насочен притисокот во однос на тоа што, зошто и како ќе третираат документите што треба МИОА да ги носи и потоа имплементира во однос на отворените податоци.

„Зависност од еден понудувач“ или на англиски „vendor lock-in“ е честа тема на овој блог. Уште во далечната 2005 пишував за наметнувањето на софтвер од определен производител за да може софтверот за плати да работи (ФПИОМ може ли да ми подариш 60 евра + ДДВ?), а во февруари 2010 се навративме на темата преку ЦРМ (Централен регистар на Македонија == Комплетна зависност од еден понудувач).

Во врска со првиот случај, софтверот за плати, Слободен софтвер Македонија заедно со фондацијата Метаморфозис испрати допис до надлежните институции (Соопштение до медиумите за софтверот од ФПИОМ. Одговор во никогаш не добивме, а софтверот сѐ уште се користи. Во меѓувреме направивме и вики страница каде што секој може да ги прибележува ваквите примери.

Неколку ИКТ политики, стратегии и акциски планови подоцна, еве сме на истата точка, овој пат за друга електронска услуга што ја нуди извршната власт во Р. Македонија. Според (ограничените) информации што се достапни, софтверот што треба да го користат лекарите во Македонија работи само на оперативни системи на Microsoft, и тоа не на сите оперативни системи направени од овој производител. Како доказа еве слика од страницата на Фонд за здравствено осигурување на Македонија.

Секој што малку следи што се случува на пазарот на оперативни системи знае дека Windows XP повеќе не се продава, така што сите се принудени да купат верзија на Windows 7, чија професионална верзија се продава за речиси 150 евра.

Мразам да ја правам оваа математика, но ете, вие сте лекар, имате пациенти, тие имаат електронски картички, вие мора да имате читач, а имате стар компјутер на кој Windows 7 не може да работи, или користите GNU/Linux или Mac OS X или... и морате да потрошите куп пари за лиценца за Windows 7 и можеби за хардвер за тој да работи.

Најлесната споредба на зависноста од еден понудувач со не ИКТ светот е оваа: сите имаме здравствени книшки од хартија. Зависност од еден понудувач во случај со нив би бил кога лекарите би морале да користат пенкала од само еден производел за да напишат тоа што треба да напишат во здравствената книшка.

Никој не би помислил дека вакво нешто може да се протне во хартија-и-пенкало светот. Но, во дигиталниот свет сѐ е можно...

Е-општество 2010 беше на тема „Е-влада за зголемена ефикасност и транспарентност“.

Насловот сам по себе имлицира дека обичната, не-е-влада, не е доволно ефикасна и транспрентна. Како тоа владите бидувале ефикасни и транспрентни пред компјутерите да постојат? Заклучокот што се наметна, посебно по тркалезната маса, е дека голем број од решенијата за е-влада се прават ради-реда и со ова на ум, се чувствувам како во афоризмот: ако сѐ што имаш е чекан, тогаш секој проблем личи на шајка. Компаниите, програмерите, донаторите и државните имплементатори со предзнак „Е“ имаат богами токмак.

Проблемот со ефикансоста не се решава со компјутери или софтвер. Ако работиш тогаш компјутерот може да ти ја забрза работата. Ако не работиш, тогаш не работиш - компјутер или пенкало исто се фаќа. Најчестата реплика што го илустрира ова е: „Системот ми е заглавен“.

Додуше со ова не сакам да ги омаловажам напорите на сите луѓе што се вклучени во овие проекти. Дури и кога работата околу апликациите за е-влада се прави несмасно, употребата завршува онаму каде што по општиот впечаток на јавноста, во главно, не се работи.

Транспарентноста, од друга страна, веројатно е подобрена – барем за оние примери што ги чувме. Но со софтверот, сигурен може да се биде само кога ќе се види кодот.

А кога сме кај кодот, симпатични ми се напорите на компаниите кога објаснуваат дека треба да се заобиколува Законот за јавни набавки за да, кога има веќе набавено решение, подобрувањата ги прави повторно истата компанија. Аргументот е дека некој друг не би можел така хм... ефикасно да се снајде во кодот.

Мислам дека со обртот на програмери во програмерските куќи каков што имаме во Македонија, еден ист тим не работи на ист код на повеќе од едно издание. Ова можеби не е точно за сите, но сигурно е за поголемиот дел од компании, каде единствен траен човечки кадар е директорот што ги договара зделките. А зошто ли, ако се бара подобра транспрентност, во договорите за набавка на софтвер не стои дека нарачателот треба да добие не само софтвер, не само код, туку добро документиран код? Така е впрочем со другите набавки – на пример, ако правите нова електрична инсталација, сигурно ќе добиете копија од комплентиот проект каде се гледа каде оди секој кабел. Сѐ некако софтверските компании сакаат да имаат посебен третман.

Но, можеби тоа што беше најразочарувачко е заклучокот дека и по многу години некои елекронски услуги / решенија не функционираат онака како што треба. Во кратката презентација што ја претстави Националната поликата за слободен софтвер го спомнав софтверот за пресметка на плати и обрасците за завршна сметка од Централниот регистар – две решенија за чија употреба потребен е софтвер што го произведува само еден производител. Паралелата што ја направив е дека ако се вратиме назад во пред „Е“ времето, тогаш овие две услуги би требало да бидат достапни само ако се пишува на Moleskine хартија со Parker пенкало. Но, ваков екслузивитет никогаш не постоел. Зошто сега опстанува?

Овие два примери, на разни конференции, настани, предавања и средби со медиумите, ги спомнуваме веќе 5 години. Да се надеваме дека до следното издание на конференцијата Е-општество овие, а и многу други примери, ќе бидат минато.

Се случува историја. Интернетот што го знаеме може повеќе да не постои.

Можеби само мене ми е сѐ потешко да пишувам за работи кои нѐ чекаат и за кои многу веројатно ќе немаме избор, кога толку многу други нешта во државава и општествово притискаат, но сѐ уште сакам да мислам дека е подобро нешто да се знае, отколку да се чека изненадување.

Па за оние кои не можат да најдат еден час да ги погледаат двете предавања на Мајкл Гајст за тоа што претставува ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement), еве на кратко:

• Тоа е договор што се составува речиси целосно во тајност. Инициран е од САД и поддржан од повеќето развиени земји (уште една coalition of the willing). Се очекува да стапи во сила најдоцна до 2012.
• Тоа не е договор што ќе се напише и потпише. Тој заговара формирање на комплетно нова институционална рамка (со тела како Секретаријат). Фактот што преговорите всушност се одвиваат надвор од денешната институционална рамка (ООН, СТО, СОИС) говори и за тоа дека иницијаторите го гледаат процесот на одлучување во тие институции како пречка за нивната агенда. Со ова од форум (ООН) се оди кон клуб (НАТО). Во ООН мора да постои консензус меѓу сите земји што се членки за да се донесе одлука, а се станува член во моментот кога земјата е признаена. Во НАТО член се станува откако ќе се исполнат условите што ги поставуваат другите земји-членки. Така веројатно ќе биде и со ACTA. Земјите што ќе сакаат да станат членки ќе мора да ги прифатат условите, иако не учествувале во нивното создавање.
• Се мисли дека ова поместување е последното во серијата УНЕСКО -> СТО -> СОИС -> ACTA во областа на „интелектуалната сопственост“. Секоја претходна институција е заменувана под силен притисок од САД со наведување на бавноста на процесот како главна причина за нефункионалноста на дадената институција.
• Иако е именуван како трговски договор, ACTA всушност е договор за „интелектуална сопственост“ и ќе вклучува сѐ од штампање ADIBAS на маици до софтвер и интернет. Познатиот 3-strike-law (кој во некои држави веќе е изгласан) е исто така дел од агендата. Со него, по третиот прекршок во врска со авторски права на интернет, на корисниците ќе им биде одземен пристапот до мрежата.
• Само мал број организации во светот се активни во обзнанувањето и разобличувањето на ACTA. Во Европа тоа е мрежата на Пиратски партии, кои меѓу другото сметаат дека овој договор ќе ги нарушува основните граѓански права. Европската комисија пак, смета дека непотребно се шири паника и дека овој договор е уште еден business as usual.
• Колку што ми е познато ниту еден медиум во Македонија не ја обработил темата за ACTA. Можеби едноставно ќе се разбудиме во ACTA-свет.
• Тонот на песимизам во последната реченица е ехо на најголем број од луѓето кои на различен начин се занимаваат со ова прашање. Чувството на немоќ можеби најмногу е изразено кај активистите во Европа.

Во приказ(н)ите на мрачниот среден век на Европа, често се раскажува за тоа како знаењето било заклучено во одаите на привилегираното свештенство. Потоа дошла машината за печатење на Гутенберг и се случила демократизацијата на знаењето.

Да се стави ова во денешен контекст е малку потешко, но некои паралели се очигледни: тогаш законите на општеството ги регулирала сакралната власт, а помалку и световната; денес, свештениците имаат помала, иако на некои места сосема релевантна улога, па тука се сите закони на државите. Но, денес приказната не завршува тука. Како што обемно елаборира Лесиг во својот „Код и другите закон на киберпросторот“, програмскиот код исто така има големо влијание за тоа што денес се случува во on-line и of-line светот.

Директен повод за ова потсетување на законите на новото време е Денот на слободата на документите. Денот кој се одбележува трета година по ред во последната среда од месец март е меѓународен настан организиран од заедницата на корисници на слободен софтвер со цел промовирање на слободните формати за документи и отворените стандарди. Водечки пример меѓу овие е Отворениот формат за документи.

Слика од: http://www.documentfreedom.org/Artwork2010

Овој настан е насочен кон подигнувањето на јавната свест против катедралите/црквите на новото време – затворените формати за документи – кои ги заклучуваат податоците и информациите и ги прават недостапни за јавноста.

Прашањата за форматите на документите и отворените стандарди се жешка тема во Европа.. Лично, мачно ми е секогаш кога треба да се направи некаква поента да кажам дека штом Македонија сака да стане членка на ЕУ, мора да го следи примерот на (некои од) земјите од Унијата и да ги прифати отворените стандарди во сите јавни институции (и да ги следи препораките на Европската рамковна програма за интероперабилност).

Сепак, и без препораките и советите од страна, треба да бидеме свесни дека чувањето на јавните податоци во формати кои зависат од волјата на една компанија не може да биде добра практика. Најпознатите (колку-толку) документирани примери од македонското секојдневие се услугите кои Централниот депозитар за хартии од вредност и Централниот регистар на Македонија ги нудат само преку документи кои се достапни во форматот на Microsoft Office. Но, и едноставно пребарување на Google кажува дека на владините веб страници на пример има преку 12.000 документи во .doc формат, а во .odt едвај дваесет.

Достапноста на податоците е тесно поврзана со форматот во кој тие се складирани. Ми се чини дека денес нема никакви информации во јавноста за тоа како се складиираат податоците кои се финансирани со буџетски средства. Тука пред сѐ се вбројуваат сите работи за кои е задолжен Државниот завод за статистика. Што ќе се случи ако таму одлучиле сите податоци да ги чуваат во формати кои работат само со определен софтвер или платформа, а тие производи поради разни причини станат недостапни?

Незаинтересираноста за овие прашања во наши услови надополнета со тесните интереси за промовирање на определени компании може да нѐ однесе во ново мрачно доба.

Но ќе завршам со Даглас Рушков и неговата порака дека мора (или барем треба) да научиме како системите работат, дека ако не бидеме тие кои ќе програмираат, тогаш ќе бидеме програмирани. Ми се чини дека битката против затворените формати е дел совладувањето на вештините што ги носи дигиталното доба.

Идејата / проектот на МИО за создавање и додавање содржина на mk.wikipedia.org, отвора повеќе прашања отколку што дава одговори. Ќе треба да видиме: (1) како ваква одгоре-надолу планирана активност ќе се вклопи во енциклопедија чиј главен адут е пристапот оддолу-нагоре; (2) дали статиите ќе успеат да го задржат основниот принцип на Википедија - Неутралната гледна точка; (3) дали авторите ќе внимаваат на изворите на текстовите, најмногу заради почитување на авторските права; (4) и на крај, поврзано со претходните три, дали конечниот резултат ќе бидат вистински вики статии.

Но, настрана од слободен софтвер/слободна култура/криејтив комонс/википедија евангелието, останува уште едно важно прашање: зошто Владата на Р. Македонија започнува уште еден проект за енциклопедија?

Владата веќе потрошила средства од буџетот за една енциклопедија (таа на МАНУ), па за мене е нејасно зошто при нејзината изработка не е искористен модел што ќе овозможи лесно повторно искористување и прилагодување на делото. Со други зборови, ако во договорот за финансирање со МАНУ, авторските права ги презела Владата, сега ќе можеше дигитално, на Википедија, да ја објави целата енциклопедија.

Ако намената на владината испомош на Википедија е, како што рекол министерот, за македонските државјани кои не зборуваат втор јазик, тогаш ова погоре е најбрзиот пат.

Вака изгледа како дуплирање на напор и дополнително трошење на пари и/или други ресурси.

Дополнување од 28.12.2009:

Во Велика Британија (а можеби и на други места) веќе постојат кампањи кои повикуваат на ослободување на книгите. Неколку цитати од freeourbooks.org.uk:

Public funds pay vast majority of the academic research; the results should therefore be public.

We, the citizens, through the state, pay for the production of academic books and research papers twice, first through salaries and research grants, and second through the purchase of books and journal subscriptions. This is how the the most fundamental principles of academia, to study and to share its findings, are obstructed, and its operation is made far more expensive and cumbersome.

Што ќе ти е блог, ако не се пофалиш на него. :)

Текстот кој со Марија Костовска го пишувавме за Глокал во 2008 г., преведен на македонски, се најде во последниот број 1-2/2009 на „Културен живот“ - списание кое може да се набави во некои книжарници во Скопје.

За оние кои сакаат да прочитаат, текстот го има и на scribd: Мојот блог е моето резиме.

Поминало многу време откога сум објавил нешто подолго од блог запис на ова место, па еве сега мало освежување во таа смисла.

Во прилог на ова закачен е еден текст со наслов: Ослободување на информациските добра -
За промената на пазарните структури и производството како резултат на иновации во правото и технологијата. Идејата ми беше од поодамна и веројатно некако зрееше до сега, па конечно еве го резултатот на Интернет.

Им се заблагодарувам на сите што ми помогнаа со давање идеи и предлози да го направам текстот подобар, иако не успеав сите тие да ги внесам... нешто поради тоа што не знаев како, нешто поради тоа што мислев дека нема потреба. Сепак, текстот останува отворен за коментари и можеби некако ќе го направиме подобар.

Текстот е закачен и на Scribd, за оние што не им се клика на слепо еве го воведот:

Овој текст е преглед на некои од современите идеи што се поврзани со производството и дистрибуцијата на информациските добра. Бидејќи моето познавање на темата е ограничено, текстот не се обидува да изнесе којзнае какви новини, туку само да презентира и евентуално сублимира дел од овие идеи, така што би му биле јасни на секој читател кој има основни познавања од економските и правните концепти поврзани со монополите и авторските права. Истовремено се надевам дека ќе биде доволно интересен за да поттикне понатамошно истражување на темата.

Текстот започнува со презентирање на вообичаената економска анализа за производството на информациски добра и ги објаснува правните механизми без кои таквото производство не би било можно во формата што денес ја знаеме како доминантна. Потоа, објаснува кои се иновациите што се случиле во правото и технологијата (или како што вели Лоренс Лесиг во правниот код и во програмерскиот код) и како тие иновации го менуваат пазарот и производството, посебно на софтверот. На крај, дава краток преглед на случувањата во другите области на производство на информациски добра каде што се случуваат исти или слични поместувања.

Услугата обработка на завршна сметка од страна на Централниот регистар, правните лица ги чини околу 1000 денари, ако сметката ја предаваат на хартија.

Но, ако одлучат да ја предадат во електронска форма, треба да платат 500 денари помалку.... и 31.689 повеќе, бидејќи толку чини Мајкрософтовиот канцелариски пакет, во кој единствено може да се употребуваат датотеките кои ги снабдува Регистарот.

Веќе видено однесување, а мене баш и не ми се цитираат стратегии.

Дополнување: Датотеките во ЦРМ ги примале само ако се во форматот на MS Office 2003. Ништо поново, ништо постаро.

Еве почнав сериозно да ја рагледувам можноста за миграција на блогов на некоја посовремена (да не речам web2.0) платформа. Меѓу другото сега проверувам што сѐ имам закачено овде, преместувам слики на фликр, поправам врски и сл.

Една година до целта (стигнав до јуни 2007) и го гледам записот за, по многу нешта, контроверзниот избор за Наградите за светскиот самит.

Па еве, еден од тогашните победници Портал: Дигитизација на националното наследство, веќе не постои на Интернет. Тогаш, во 2007, коментирав дека овој портал воопшто не ни треба да учествува на изборот.

Со е-Влада значи никако да ми тргне.

Мирче Јовановски во Утрински весник пишува:

Сепак, за прескокнување на информатичкиот јаз не е доволно само да се има компјутер дома. Потребно е дополнително намалување на цените на Интернетот, изработка на македонска верзија на програмите (барем на оние што најмногу се употребуваат), натамошна обука на населението...

Јас, вака задоцнето, сакам да го потсетам Мирче дека македонска верзија има од WindowsXP и MS Office, а исто така и од сиот софтвер кој се произведува во Македонија од страна на домашните компании.

Се разбира македонски верзии има и од голем број на други софтверски пакети кои се слободен софтвер. Еден нецелосен список има на викито за слободен софтвер: врска.

А натамошна обука се случува постојано на настани како Денот на слободниот софтвер и Сподели знаење. Зошто Мирче не ги известиш граѓаните за ова?

Повеќе медиуми ја проследија веста дека општина Велес вовела современ портал за образование. Еве ја кај Утрински: врска.

Една од тие вести кои што ги чув/видов (не знам која точно) тврдеше дека на оваа веб страница децата од училиштата во Велес ќе можат да ги закачуваат своите домашни работи, а професорите ќе можат да ги преземат и да ги читаат. Тоа, меѓу другото, нели „силно ќе ги поттикне процесите на учење и ИКТ-образование“.

И еве сум јас, сурфам на страницава за да видам што направиле. Кликам на врската „Моја страница“ каде според описот можам да гледам лични документи и е-мејл пораки, кога ми се појавува грешка:

Баталете секакво промовирање на слободен софтвер. Ако сум одлучил да користам Firefox од било кои причини, јас не можам да ги поднесам своите домашни на новиот сервис на општина Велес. Пробајте да го пренесете ова во физичкиот свет на тетратки и пенкала: домашната да можам да ја предадам само ако користам пенкало и тетратка произведени од некој таму производител.

Веќе ми е досадно да пишувам за проблемите кои што можат да произлезат од партнерствата со Мајкрософт за вакви работи, но мора пак и пак - и еве повторно сме на почеток како никој ништо да не прочитал и научил до сега. Образованието не треба да поддржува/подучува за/употребува неслободен софтвер.

Тажно е што гледаме дека политичарите, професорите и другите одговорни за училиштата ја жртвуваат иднината на децата за да ќарат некој проект и да заработат некој денар повеќе.

Две интервјуа во три дена во Утрински на тема ИКТ. Денешното е со некоја фаца од Мајкрософт: врска.

Ај може некој ќе ги и праша локалните слободни софтверџии нешто повеќе за интероперабилност.

"Suppliers should give us choice. If I buy a Volkswagen car and the supplier demands that I use only Pirelli tires, I wouldn't accept it. In the software world, we all accept that the supplier limits our freedom. Software is an immature market."

Целата приказна за тоа како 10 холандски градови одлучиле да бараат отворени стандарди ја има на Newsforge: (мртва врска).

А Слободен софтвер Македонија и Метаморфозис имаат заедничко соопштение во врска со веќе надолго и нашироко пишуваниот оглас (и тендер) на Владата.

Основниот аргумент против одлуката на Владата на РМ бесплатната компјутерска обука која е дел од кампањата „Македонија - земја на информатичари“ е тоа дека Владата не може за една ваква обука да одбере софтверски пакет од еден производител и да одлучи со него да ја спроведе обуката. Нема да навлегувам во објаснувања зошто е тоа проблематично. Наместо тоа ќе се занимавам со еден пример.

Да речеме дека (слично како што вели огласот) денталната хигиена во земјава не е на завидно ниво. Затоа Владата одлучила да направи кампања за луѓето почесто да си ги мијат забите, но и да научат како се прави тоа правилно. За таа цел Владата одлучила да спроведе обуки на кои луѓето ќе се обучат да користат Colgate пасти и четкици за заби.

Ако вакво нешто да се појави во новини, ќе скокнат сите можни субјекти во Македонија кои имаат нешто да кажат за било што. Зошто се одбрал Colgate, па што ако е најпопуларен, чива тетка била увозник на големо за пастите, кој е главен дистрибутер и со која марка комбиња вози низ град...

И видете, тоа се сосема легитимни прашања бидејќи Владата не може едноставно да одлучи дека со парите на граѓаните ќе промовира некаков и нечив производ. Така огласот за кампањата за денталната хигиена веројатно би изгледал скоро исто како замислениот текст погоре, само тоа Colgate би се избришало.

Проблематичниот избор на канцелариски пакет на страна (сите ќе пишуваме уште за тоа), до сега Владата беше критикувана од премногу луѓе дека пука ќорци. Во делот за ИКТ GoodBytes веќе пишуваше за бесплатниот dial-up. Последниов чекор, овој за бесплатните обуки, исто така ми се чини ќе биде утка.

Зошто?

1. Кампањата е со наслов „Македонија - земја на информатичари“.

Ми се чини под информатичари се подразбираат некакви стручни лица. На стручни лица во основа не им требаат основни курсеви за канцелариско работење. Ако треба да станеме земја на информатичари, веројатно потребни се други курсеви.

2. Компјутерската писменост е на ниско ниво.

Јас не знам ниту еден човек кој што нема основни познавања од Word и Excel (како да напише текст, па Bold, Italic, па Enter, Enter, нов ред и сл. а кој што има компјутер. Па дури и самиот оглас констатира дека „неписменоста“ се должи на неможноста да се купат компјутери. Сепак Владата одлучила да дава обуки. Каде е логиката тука? Ако човек нема компјутер дома брзите обуки од Владата ќе му траат не повеќе од 5 дена. Ако има компјутер дома, вакви обуки веројатно и не му требаат.

3. Ќе се делат дипломи!

И тие веројатно нема да имаат никакво значење ако се зема за точно тврдењето на голем број IT фирми дека факултетските дипломи не им значат многу кога вработуваат нови вработени, туку прво ги ценат нивните вештини. Така сигурно смешна ќе биде ситуацијата кога некој посетител на курсот после 6 месеци доаѓа на интервју, го примаат на работа и седнува да работи, а тој веќе не ни знае кај се вклучува Word-от.

Ете тоа може да се прочита од огласот на Владата, се разбира ако човек ги игнорира печатните грешки.

Слични текстови:
Мора ли обука за Microsoft Office? на GoodBytes,
Знај да направиш разлика на Игор Стаматовски.

Сакав да додадам една референца кон два блогерски записа на blog.com.mk:

1. Оној на Ивана, во кој се жали за недостатоткот на публика (популарност на блогот?);

2. Оној на GoodBytes, во кој тој нуди некои совети за како до подобар (почитан?) блог.

Ова беше пред колку таму? Јуху, 7 дена... знам дека каснам со коментаров, во Интернет време веројатно многу повеќе од 7 дена, ама и текстов на кој што сакам да ве насочам е стар (1997), а и состојбата со Интернет во Македонија веројатно е полоша од онаа во САД во 1997, па на крајот на краиштата, може се погодени работите. :)

Било како било, тесктов се вика The Attention Economy: The Natural Economy of the Net, автор е Michael H. Goldhaber и топло ви препорачувам да го прочитате во целост. За оние мрзливите накратко станува збор за тоа зошто економијата на информации е невозможна и што е тоа што е важно на Интернет каде всушност информации има на претек. Одговорот на последново, според авторот, е еден збор: внимание.

Во продолжение на мојов блог запис, за оние средно мрзливите :), има превод на некои поинтересни моменти од текстот.

(...)

Сепак, информациите се невозможна основа за економија, заради една простапричина: економиите бидуваат управувани од она што е ретко, а информациите, особено на Интернет, ги има во огромни количества.

(...)

Уште повеќе, ако имате некаква посебна информација на мрежата, можете лесно да ја споделите со било кој што би ја сакал. Таа на никој начин не е ретка и затоа она кон што се движиме не е информациона економија. Што е поттикот во нашите животи поради кој даваме повеќе информации кога веќе и има премногу информации?

Па, насловот го издава одговорот. Има нешто друго што се движи низ мрежата, во спротивен правец од информациите. Тоа е вниманието. Значи барањето внимание може да биде поттикот кој го бараме.

(...)

Вниманието, барем она кое ни е важно, е само по себе редок ресурс.

(...)

Земете предвид еден обичен разговор. Можете да го опишете како размена на информации, но тоа освен во крајно техничка смисла, ретко е точен опис на тоа што се случува. Разговорот примарно е разменана внимание. Кога на пример велите „како си?“, по правило не сакате навистина да знаете, но ако тој/таа што го/ја прашувате одлучи да ви одговори, тоа е повеќе за да добие внимание од вас, отколку да пренесе информации. Дури и ако таа личност навистина мисли дека сакате да знаете за нејзиното здравје, со одговарањето таа се обидува да ви посвети внимание вам. И дури и ако вие навистина сакате да знаете, сепак вообичаената причина е да и посветите внимание на другата личност.

(...)

Ако она што го зборувам денес ви остави било каков впечаток, ќе ме паметите мене и можеби некоја порака некое време, а можеби и до крајот на животот. Дури и ако мислите дека тоа што го зборувам е глупаво, многу полесно ќе можете да ме следите следниот пат кога ќе ви се најдам пред очи, како и да се случи тоа. Значи, добивањето внимание не е моментална работа. Секој нареден пат додавате кон количината што ја имате и колку што е ви е поголема публиката денес, толку може да биде и поголема идната потенцијална публика.

(...)

Да речеме дека сте добиле внимание преку некој текст кој сте го испратиле на Интернет. Дали би сакале вашата публика да го копира овој текст и да го сподели со други кои можат за возврат да ви дадат внимание? Секако дека да. Би било лудо да сакате да стопирате или ограничите такво копирање бидејќи тоа ќе ве лиши од многу внимание кое можете да го добиете. Очигледно ова е област е местото каде се завојувани старата и новата економија. Така битката за интелектуална сопственост и правата за правење копии е всушност битка помеѓу изгледите на новата економија и старата, причина зошто тие двете не можат да коегзистираат за секогаш и белег на периодот на транзиција од старото кон новото.

Па, кој добива највеќе внимание на македонскиот Интернет?

На 10.12.2005 година на саемот за локална самоуправа и невладини организации имаше и едукативна сесија за ИКТ во единиците на локалната самоуправа. Мојот говор на овој настан се однесуваше на замките на неслободниот софтвер и предностите на слободниот софтвер. Презентацијата беше само еден слајд: извичник кој место точка на дното имаше знакче за copyleft. Не гледам причина и неа да ја закачувам на веб. Говорот следи подолу.

Слободен и неслободен софтвер: предности и замки

Добар ден на сите. Ви носам поздрави од широка мрежа на поединци, групи и организации кои работат децентрализирано во областа на софтверот и информатичките технологии.

Моето име е Новица Наков и денес, како претставник на непрофитната организација Слободен софтвер Македонија, пред вас ќе зборувам за замките на неслободниот софтвер и предностите на слободниот софтвер.

Веќе споменав два термина: слободен и неслободен софтвер. Разликата меѓу нив е лесно воочлива. Слободниот софтвер се однесува на слободата која корисниците ја имаат при неговото користење, променување, редистрибуирање и издавање на подобрени верзии. Ако софверот ви скратува некоја од овие дефинирани слободи тогаш тој е неслободен.

Неслободниот софтвер може да ви предизвика разни проблеми и штети или да ви наметне непотребни и строги ограничувања и обврски. Повеќето од овие веројатно сте ги искусиле.

Некои од нив се секојдневни и добро ви се познати. Тоа се разните видови на вируси и друг малициозен софтвер кои ви попречуваат во работата, ги оштетуваат вашите податоци или преку Интернет ги прават достапни за трети лица. Индустријата за неслободен софтвер нема вистинско решение за овие проблеми. Она што можете да го добиете од неа е утеха дека ќе можете да го исчистите вашиот компјутер по нападот. Тоа е индустрија која паразитира на вашите неволји. Ваквите авантури ја чинат светската економија стотици милиони долари годишно. Зошто да не заштедите?

Покрај тоа што треба да ги заштите вашите податоци, треба и да ја обезбедите нивната долготрајност. Ова е особено важно за сите нивоа на власт бидејќи голем дел од податоците со кои тие располагаат треба да бидат достапни во подолг временски период и за голем број корисници. Неслободниот софтвер ги складира податоците во неслободни формати. Ова ги прави нив неупотербливи не само за различни софтверски платформи, туку и за понови или постари верзии на една иста апликација. Сигурно, не е многу корисно голем број на лични податоци на граѓаните, информации за имотите или собраните даноци да останат заглавени во разни затворени формати.

Кога сте зависни од еден снабдувач, а тоа е начинот на кој функционира индустријата за неслободен софтвер, тогаш се наоѓате во негова милост и немилост. Од тој снабдувач зависи дали и кога ќе добиете поправки на грешките на софтверот што го користите или дали новите подобрувања ќе ги исполнат вашите желби и потреби. Во „несофтверскиот“ свет секогаш можете да избирате кој ќе ги поправи вашите автомобили, кој ќе кречи, кој ќе ве снабдува со канцелариски материјали. Во светот на неслободниот софтвер овој избор го немате. Таму, се зависи од еден снабдувач. Зошто да си ги ограничувате сопствените опции?

Како ова да не е доволно, сега ќе споменам уште една опасност. Различните нивоа на власта која се потпира на рамениците на граѓаните, мораат да се грижат и да ја обезбедуваат слободата на граѓаните. Понудувањето на софтвер или услуги на граѓаните или фирмите кои нив ќе ги обврзе да набавуваат софтвер од одреден снабдувач за да можат да ги користат тие услуги ограничува некои основни права како правото на слобода на избор. Никој не смее да наложува, имплицитно или експлицитно, користење на одредени софтверски производи. Ова се и заложбите во Националната стратегија за информатичко општество - документ кој помина и во Собранието на Р. Македонија. Овие заложби можат сериозно да се дискредитираат со употреба на неслободен софтвер.

Сите овие прашања се само мал дел од сликата која ги претставува опасностите на неслободниот софтвер, но сепак не ги издвоив без причина. Во овој момент значаен број на документи кои се достапни во дигитална форма на веб страниците на различните нивоа на власт се во затворени формати. Компјутерските корисници кои одлучиле да не користат Microsoft Office имаат тешкотии во отварањето, читањето и обработувањето на овие податоци. Исто така, голем број од истите веб страници не се прикажуваат правилно во прелистувачи кои не се Internet Explorer. Апликации кои се потребни за работењето на фирмите и нивната комуникација со државата се достапни само во верзии кои работат под оперативниот системи MS Windows. Очигледно ова ги принудува сите, кои од разни причини одлучиле поинаку, да ги променат своите лични и деловни одлуки за да се прилагодат на една нездрава пракса.

Тешко е да се биде сам свој газда во светот на неслободниот софтвер, но решение секако постои. Сите овие проблеми можат лесно да се надминат со користењето на слободен софтвер и отворени стандарди. Во светот на слободниот софтвер безбедноста е на високо ниво, има безброј снабдувачи кои нудат неограничени опции со голема конвергенција кон стандардите пропишани од светските организации како OASIS или W3C. Во светот на слободниот софтвер можете да одберете кој и како ќе ви изработи некакво решение исто како што можете да одберете од која пекара ќе купувате леб. Овие прагматични работи произлегуваат од гаранциите кои слободниот софтвер ги дава за негово користење, променување, редистрибуирање и издавање на подобрени верзии.

Со слободниот софтвер имате контрола на сопствената ИКТ инфраструктура и снабденост со врвни технологии по цени кои се формираат на слободен пазар. Јасно, со слободниот софтвер можете да заштедите полно пари од буџетите кои ќе можете да ги искористите за подобрување на училиштата или улиците. На пат да го направат ова се полно градски и сојузни власти: Масачусетс во САД, Берген во Норвешка, Минхен во Германија, многу други во Бразил, а во Перу - целата држава.

Конечно мошне важни се и етичките и општествените импликации на слободниот софтвер, кои ќе мора да ги разгледуваме во некоја друга прилика. Прашањето овде е слободата, а таа е многу важна за секое демократско општество.

Благодарам.

Си сурфам јас така прееска по каналите, благо нервозен заради информацијата од мојот кабелски оператор дека баш до мојата улица не стигнал уште Интернет, и ми тенува дека никогаш не одам повеќе од 38 канал.

На 38 ми е Eurosport, а пред него ми се сите други битни ствари, вклучувајќи го тука и Пинк. Така скоро никогаш не стигнувам до 51 каде што се наоѓа Собранискиот канал. Еве, утре да им текне да го скинат, ич нема да ми биде криво - живи и здрави нека се Mythbusters. Значи телевизијата (пред сѐ!) е за забава. Каква поента.

За сите оние кои мислат дека пар Владини услуги достапни на Интернет ќе ги зголемат корисниците на Интернет во земјава им ја пренесувам пораката дека Интернет исто така (пред се) е за забава. Каква новост.

Денес, јас и Арангел како претставници на Слободен софтвер Македонија бевме на конференција со име е-Општество.мк. Ќе почнам од крајот: ручекот беше добар. :) Така фино си поминавме, имаше интересни фаци, смешки, сеир, добри поенти и се друго што е потребно за една конференција да се нарекува себе си конференција.

Инаку текстов во кој што ја коментирам конференцијата и работите поврзани со неа ми е поделен на три дела: белешки за тоа, белешки за ова и белешки за она.

Белешки за тоа

Во последно време ми се чини дека сум бил на повеќе вакви слични настани и се повеќе ми се чини дека луѓето кои се наоѓаат зад микрофонот (поточно македонските претставници) не живеат во ист свет со остатокот од македонските граѓани, вклучително и со голем дел од публиката. И добро, ова можеби и не е толку лошо, ќе си помислите ете таму некој на говорницата има некаква визија, но луѓе ви се молам... мислам дека сето ова нема никаква смисла. Зошто? Во публиката едноставно немаше луѓе што можат да прашаат (дискутираат) нешто. За мене тоа е очигледен доказ дека овие прашања едноставно не допираат до луѓето, дека најпросто не се дел од нивниот свет. И тоа е тоа, а не дека немаше интересни теми, имаше. Додуше имаше и некои прилично досадни, но впечатокот останува.

Стандардно, ние (оССМ) се интересиравме за Законот за слободен пристап до информациите од јавен караткер. И тука нема што ново да се додаде, барем не сега за сега. Од другите поинтересни коментари од публиката вреди да се спомене оној на Ѓоко Јовановски (Злочко). Станува тој да праша го праша Јани Макрадули како мислат да го зголемат бројот на интернет корисниците во Македонија (како што е наведено во НСИО). Г-динот Макрадули одговара дека цените не се толку голем проблем, т.е. дека доколку има содржини и владини сервиси на нет, луѓето безразлика колку е скапо ќе си бркаат работа - демек поисплатливо било така отколку на шалтер. Искрено се сомневам во ова. Впрочем зголемената понуда на, на пример, скапи и полни со информации весници во трафиките не ја зголемува нивната читаност, безразлика на кој јазик се тие.

Мене особено добар впечаток ми остави г-динот Колин Вајтхаус од еGovUK. Прво човекот изгледаше дека точно знае што зборува. Второ мислам дека направи особено добра забелешка за од македонска страна презентираниот top-down пристап во прашањата поврзани со интернет воопшто - дека тој не чини. На другата страна, еден од нашите говорници, уредник на Време чие име го заборавив, ми остави впечаток дека не знае што зборува. Само како да склопил некој есеј, како домашна задача, кој го презентираше пред публиката.

Друга работа што особено ме загрижи беше некој спомнат закон за е-општество. Ова веќе неколку пати го слушам и никако не можам да замислам како тоа со закон ќе се спроведе, креира или не знам што... некакво општество. Како со закон се прави општество? Ќе чекам некој да ми го објасни ова.

Белешки за ова

Сеуште сме на конференцијата. Сега прашањето е зошто не сме ние (оССМ) таму. Не пишувам за ова со некакви лоши намери, но навистина ме зачудува тоа што Слободен софтвер Македонија немаше свој претставник меѓу говорниците. Впрочем Слободен софтвер Македонија е единствената оригинално македонска, неќерка, grass-root организација која има огромно искуство во работа со софтвер и работи врзани со него, која има значаен придонес во општествово, која изминативе три години направила огромни напори во промовирањето на некакви работи поврзани со е-* итн. Сигурен сум дека имаме што да споделиме со публиката (и јавноста), безразлика колку е таа незаинтересирана за ваквите прашања.

Друга работа што ме загрижи е употребата на терминот „софтвер со отворен код“ во неколку наврати од страна на презентерите. Последно што ми падна во очи беше она од г-динот Бардил Јашари од организаторите и некакви наши соработници во работата со слободниот софтвер. Навистина не ми е јасно зошто не се користеше терминот „слободен софтвер“ или пак конгломератот „слободен софтвер и софтвер со отворен код“. Впрочем, кога станува збор за некакви пошироки влијанија на софтверот во општеството и работи поврзани на пример со образование, единствен валиден термин е „слободен софтвер“. Знаете, постои битна разлика меѓу „слободен софтвер“ и „софтвер со отворен код“. Моралните, етичките, политичките импликации на првиот се она што го прави важен. Но, имајте на ум и дека некој софтвер може да биде со отворен код, а сепак да не биде слободен (иако ова е навистина редок случај), додека спротивното не е возможно.

Особено ме загрижи тоа што ова дојде од организација со која ние, Слободен софтвер Македонија соработуваме за работи, прашања и активности кои се поврзани со слободен софтвер.

Белешки за она

Добро, Метастазис навистина имаат проблем со нашето име. Името на организацијата е Слободен софтвер Македонија или на англиски Free Software Macedonia. Тоа не е Отворен софтвер, Слободен софтвер со цртка Македонија или на англиски па со цртка. Мислам, имаме судски документ во кој стои дека се викаме Слободен софтвер Македонија и ич не ми е јасно како ова може да биде тешко за паметење.

И, ве молам другари Метасинтезис, не сме активисти (не навлегувам овде во детали зошто не сме). Ако веќе мора да пишува нешто под моето име, секогаш може да се стави некаква друга ознака... и секако секогаш може да бидеме прашани што тоа може да пишува таму.

Се надевам дека одговорните од Метаморфикс ќе ги запаметат овие работи.

П.С. Знаете, најуспешните земји во е-сенешто се Ireland, Israel и India. Водечки IT производи се некои со името iPod... Гледате аналогија? Земјиве всушност се iReland, iSrael и iNdia. Дефинитивно тука во прашање е добра карма од i-то. Мислам дека вака на повидок е удар кој тепа две муви. Македонија треба да ја прекрстиме во Имакедонија. Така ем ќе ја добиеме кармата од i-то на почетокот на името, ем ќе го решиме спорот со грците. iMacedonia. Јес!

По ѓаволите. Сите почнале да плачат за АДСЛ-от. Јас не плачам... немам АДСЛ, тоа е тоа. Јас бачковци си сурфам на дајл-ап, помал од 56к, нешто околу 33... ваљда. :)

Супер ми е. :)

Помина прилично време од појавувањето на писмото на намери кое го потпишаа Владата на Република Македонија и Мајкрософт. Во случај да сте заборавиле што се вели во писмото, еве ја точката А.

A. Стимулирање на развојот на модерната ИТ индустрија во Република Македонија со цел Република Македонија да стане европска средина во која се користи и се развива солиден софтвер.

Зошто ми текна да пишувам за ова? Бидејќи вчера (17.05.2005), на голема реклама во весник видов дека некој извесен {Македонски софтверски тим}, под покровителство на Мајкрософт Македонија, на OSL (Open Subscription License) клиентите им подарува некакви Македонски бизнис алатки. И, што е поважно (и има врска со точката А), две од софтверските решенија се изработени од македонски ИТ компании - според информациите во денешните весници. Така, на прв поглед, личи дека можеби имаме некакво стимулирање на развој (макар и тоа било развој на неслободен софтвер), нели? Сепак, првиот поглед може да лаже.

Овие алатки вклучувааат апликации за издавање патни налози, водење на благајна, набавки, евиденција на годишни одмори, отсуства. Значи, ако сте фирма и сте го лиценцирале Мајкрософтовиот софтер за време на онаа акцијата кога требаше да се внимава да биде легално, сега добивате сноп на апликации кои инаку ќе требаше да ги купите. Ако сте пак фирма која живеела од продавањето на вакви апликации од сопствено производство на македонски клиенти, ова значи дека најверојатно ќе останете без работа.

Секако, овде има дополнителни трикчиња кои со голема веројатност би предизвикале таков расплет. Во првите две години користењето на овие алатки е бесплатно (повторно според информациите во дневниот печат). Значи дури некаде мај 2007 фирмите ќе треба да платат лиценци за овие софтверски алатки, а дотогаш ќе можат да ги користат гратис. Познавајќи ја бизнис практиката на Мајкрософт, би се обложил (во една лиценца за Лонгхорн :)) дека до 2007 ниедна македонска фирма нема да произведува вакви или слични сопствени софтверски
решенија кои ќе може да им ги продава на други македонски фирми кои имаат некакви софтверски потреби. Тука некаде би завршила приказната за стимулирањето.

Конечно, уште една мисла ми паѓа на памет. Ваквото (или слично на ова) однесување на Мајкрософт во некои други земји (ЕУ), е надвор од законот. Ви текнува на онаа казна од 613 милиони долари што Мајкрософт треба да ја плати заради тоа што во ЕУ сака да ја искористи моќта што ја има на пазарот на оперативни системи за да ја задуши конкуренцијата на пазарот на апликации за мултимедија? Може ли оваа наша ситуација да се протолкува на сличен начин?

Windows Media Player-от е бесплатен, го добивата кога купувате лиценца за оперативниот систем Windows. Македонските бизнис алатки се бесплатни (сега за сега во првите две години), ги добивате ако (и најверојатно кога во иднина ќе купите или обновите) сте купиле лиценца за оперативниот систем Windows.

Тоа е тоа.